Ջրային ռեսուրսները. նախագիծ

 Եթե չլինի ջուրը։ - Ջուրը կյանք է որը թույլ է տալիս մարրդուն  գոյատևել։ Այն զբաղեցնում է մարդու օրգանիզմի 60-70%-ը: Եվ արդեն ինքնին հասկանալի է, որ առանց ջրի կյանք չկա:  Եթե չլիներ ջուրը, չէր լինի կյանքը: Այսինքն չէր լինի բուսական եւ կենդանական աշխարհը՝ մոլորակը կնմանվեր անծայրածիր տափաստանի։ և այս ամենը մարդը գիտակցելով՝ մարդ արարածը միեւնույնն է, շարունակում է անխնա օգտագործել դա: Եվ չեմ զարմանա, եթե գա մի օր, երբ ջրի պաշարները լիովին կսպառվեն և դա կհանգեցնի Երկիր մոլորակի վերջը։

 Գնահատել Երևանի և Հայաստանի ջրային  ռեսուրսների վիճակը-Մարդու կենսագործունեության ապահովման,շրջակա միջավայրի հավասարակշռությունը պահպանելու հարցում կարևոր դեր ունի երկրում ջրային պաշարների առկայությունը: Մարդկանց հիմնական կարիքները բավարարելու համար անհրաժեշտ է ազգային ջրային պաշարը: Ջրային ռեսուրսները առաջանում են մակերևութային և ստորերկրյա ջրերից,որոնց թվում են նաև` առուները,գետերը,աղբյուրները,լճերը,ձնածածկույթները,սառցադաշտերը:
Հայաստանում ջրային ռեսուրսների վիճակըայնքան էլ լավ չէ: Գետերի վրա կառուցվում են ՀԷԿ էր,որոնց պատճառով ջրայինպաշարները ցամաքում են:
Չնայած ՀՀ տարածքը ծածկված է գետերի և գետակների խիստ ցանցով,դրանց մեծ մասը փոքր են և ջրառատ չեն:
Հանրապետության տարածքում կան ավելի քան 115լիճ, լճակ ու ջրամբար:
Դրանց ջրերի ընդհանուր ծավալը կազմում է 36.8 մլրդ խմ, որից Սևանա լճին բաժին է ընկնուն 34.0 մլրդ խմ: Ջրային ռեսուրսների նշանակալի մաս են կազմում ստորերկրյա ջրերը, որոնք տարեկան կազմում են 5027մլն խմ: Սևանա,Կապույտ և այլ լճերի անհաշվենկատ սպառման հետևանքով պակասել են դրանց դարավոր պաշարները,խախտվել է լճերի ինքնամաքրման բնական գործընթացը,վատացել է ջրի որակը և լճերը սկսել են <<ծաղկել>>:
 Աղբյուրը- http://ah.do.am/referat/ekologia/HH_jrain_resursneri_hamarot_nkaragir.pdf

Զաբուղոն

  1) Մեծ սիրո գաղափարը:
 Թափառական, ծպտուկ  և գիշերային կյանք վարող երիդասարդը, որը հարոիստ տների կողոպուտով էր զբաղվում և ամենաբարդ կողպեքներ  բացում, ամենա ճարպիկ գողի համբավ ուներ  սնապարծ էր, բայց ոչ չարամիտ և այս ամենը նրա համար արվեսի պես մի բան էր համարում, կարող էր անկեղծ սիրել։ Դա այն մեծ և անկեղծ սերն էր, որ ուժ էր տալիս այս պարզամիտ  տղային ապրելու ուժ տալիս և փախնում բանտից։

 2)Վրեժի և սիրո կոնֆլիկտի խաղաղ լուծումը:
  Դառն էր նրա հիյասթափությունը` նրա նշանածի Վաիլիկի հանդեպ, որ իրեն դավաճանել էր մի ուրիշ երիդասարդի հետ և մատնել իրեն։ Իր առավելության զգացողությանն ախոյանի ու արհամարնքը սիրած աղջկա հանդեպ,  թուլացրեցին նրա մեջ վրեժի գաղափարը,իսկ դա վրեժի և սիրո կոնֆլիկտն էր, որում ամեն դեպքում հաղթեց մեծ սերը ետ պահեց նրան արյունահեղությունից։Թեև կորցրել էր իր միակ հարազատ էակին, ու կյանքը նրա համար այլևս անիմաստ էր, նրա համար հանգուցալուծումը եղավ ետ վերադառնալ բանտ ինքնակամ։

 3)«Մեծագին ադամանդի» կանացի հոգեբանության գեղարվեստական   մարմնավորումը:
 Վասիլիկը, նա վտիր դեմքով ու թջուկ մազերով արտակարգ արդուզարդերով մի աղջիկ էր։ Նշանածի սարսափն ու փառքը, նրան աներկյուղ էին դարձրել, կարող էր լինել ամեն տեղ, անմատչելի էր և դա էլ ավելի հրապոիրիչ էր դարձնում նրան, թեև լվացարարի աղջիկ էր կյանքը գիշերային մթության մեջ, Սերը սկում է գիշերը և ավարտվում գիշերը, չէ որ  նշանածը գիշերներն էր գալիս իրեն հյուր, իսկ նա էլ գրկաբաց էր դիմավորում նրան։  Լուսնյակ գիշերներն էին նրանց ուղեկիցը և այդ սերն էր, որ ամեն անգամ նորովի էր իր գույներով և դյութական անուրջներով հանգեցնում նրանց  բոլոր հանդիպումները։ Նա երջանիկ էր։  մեկը որ սիրում էր կյանքի բոլոր վայելքները,
ցուցամոլ էր, փակվել մթության խավարի մեջ, ինչպես ադամանդը տուֆում ու չցուցադրվել։ Դա արդեն նրա համար չէր։ Նա ձգտում էր հանդիսատեսի, պետք էին իրեն այդ արձագանքները։ Իսկ մի թե դա հնարավոր էր այն ներքին և լոին ներդաշնակության մեջ, որ ապրում էր իր սիրեցյալի հետ։ Դե իհարկե նման մարդկանց մոտ երկար երկար չէր կարող շարունակվել։ Բաժանումը անխուսափելի էր, իսկ դավաճանութթյունը արդարացված նման կերպարի համար ինչպիսին Վասիլիկն էր։

 Հետազոտական աշխատանք

 1) Նովելների ավարտը. գրողին հաջողվե՞լ է  հիմնավորել նմանօրինակ ավարտը:
  Կարծում եմ, այո, դա ապացուցում է տղայի մեծահոգի և արժանապատիվ մարդ լինելը։
 2) Ինչպիսի՞  ավարտ էիք  գուշակում:
  Կարծում էի վիրավորանքն ու վրեժի ծարավը կհաղթի,կսպանի և նոր կբանտարկվի։
 3) Ինչպիսի՞ ավարտ կգրեիք:
  Այս ավարտը ինձ գոհացնում է։

«Այինկա» Երկխոսությունը նովելում:

- Ծո´, Հակաբոս, տե´ երերա:

- Այինկա՜, այինկա՜:

Բարև, Հակոբոս, ե՞րբ եկար:

- Երեկ գիշեր:

Ծո, ո՞վ բերավ ասոնք, Սահա՞կը:

- Քանի՞ օխա թյություն վերուցին Մահալլեեն:

- Հարյուր քսան:

- Ո՞ւր է Հակոբոսը:

- Առջևեն կերթա:

- Սրդողած ես հետս:

- Ե՞ս:

- Բարևս ինչո՞ւ չառիր, բարևը Աստուծո է:

Աղջիկը չխոսեցավ և հեռանալ ուզեց:

- Կեցի°ր, ատեն մը կը սիրեիր զիս, եղբորս հետ չնշանված դեռ, կը հիշե՞ս աղբյուրին քով խոսածներդ:

- Ես եղբորդ նշանածն եմ, մի° խոսիր հետս, ես այինկաճիի աղջիկ եմ:

- Այդչա՞փ գեշ մարդ եմ ես… Եթե գիտնայիր, որ մեկ խոսքովդ սիրտս կբանամ սա դանակով. իմ սերս ամուր է աս երկաթին պես, քուկդ… ծառի մը ոստին պես ամեն դի կը ծռի, պզտիկ եղբորմեն մեծ եղբորը, Սահակեն Հակոբոսին կը դառնա:

- Ո՞վ ըսավ որ քոլճի ըլլաս:

- Քեզի համար:

- Ես այինկաճիի աղջիկ եմ:

- Կեցի´ր, տե, քիչիկ մըն ալ:

- Կրա՜կ,- հրամայեց այինկաճիին ձայնը, կրկնելով երկարելով անտառային խուլ ու մութ խորշերուն մեջ:

Զաբուղոն

Զաբուղոնը մի երիտասարդ էր, որը գողությամբ էր զբաղվում: Երկաթագործի արհեստն էր սովորել և շատ լավ ուսումնասիրել կողպեքները: Այն գյուղացիներից չէր, որոնք բռնվում էին և ծաղրուծանակի ենթարկվում և ոչ էլ այն ավազակներից, որոնց խղճի վրա մարդկային կյանքեր են: Կարողանում էր ամենաանմատչելի և հարուստ տները կողոպտել, յուրաքանչյուր ծուղակից դուրս պրծնել, այդ պատճառով էլ ամենաճարպիկ գողի համբավն էր ստացել: Գողանում էր, քանի որ իրեն հաճույք էր պատճառում այն միտքը, որ ամենաբարդ կողպեքներն էլ կարող է բացել: Սիրով իր գողացածը ետ կվերադարձներ, եթե վստահ լիներ, որ չեն բանտարկի: Իր համար գողությունը արվեստի պես մի բան էր, որտեղ առաջատարն ինքն էր: Մարդիկ նրան կարեկցանքով էին վերաբերվում, քանի որ թափառական, ծպտված ու գիշերային կյանք էր վարում: Նշանված էր մի հմայիչ գեղջկուհու` Վասիլիկի հետ, որին սիրում էր: Սկզբում Վասիլիկին հաճելի էր այդպիսի կյանքը, սակայն նա պատկանում էր այն մարդկանց տեսակին, որոնք սիրում են իրենց ցույց տալ, շփվել մարդկանց հետ։ Շուտով այդպիսի կյանքը նրա համար դարձավ անտանելի, սակայն Զաբուղոնը, պարզամիտ լինելով, չէր հասկանում այդ: Կապվելով մի ուրիշ երիտասարդի` Վասիլիկը անհնարին համարեց իրենց մտերմությունը և մատնեց նշանածին: Վասիլիկի հանդեպ սերը ուժ տվեց տղային՝ փախչելու բանտից: Դառը հիասթափություն ապրեց Զաբուղոնը՝ գտնելով Վասլիկին ուրիշ երիտասարդի հետ: Իր առավելության զգացողությունն ախոյանի ու արհամարհանքը սիրած աղջկա հանդեպ ետ պահեցին նրան արյունահեղությունից: Կորցնելով միակ հարազատ էակին՝ կյանքը դարձավ անիմաստ, ինչն էլ նրան ստիպեց ինքնակամ բանտ վերադառնալ:

English

Jack: hello, how are you?

Helen: hi, i am fine, thank you, and what about you?

Jack: I am fine too. Where do  you live?

Helen: I  Iive in Yerevan, and i study in Mkhitar Sebastatsi educational complex. Here are very good teachers and I find new friends, they are very nice people. Where do you live? 

Jack: I live in Switzerland, but every summer I goo to  Belgium. 

Helen: Do you read many english books?

Jack: Yes, I read many books.

Helen: Do you speak english after lessons?

Jack: Yes i speak english.

Helen: what language do you speak at home?

Jack: I speak armenian at home:

Վիլյամ Սարոյան

Վիլյամ Սարոյանը համաշխարհային գրականության ականավոր 

ներկայացուցիչներից է: Նա պատմվածքի ժանրը հարստացրել է 

սոցիալ-հոգեբանական նոր թեմատիկայով, մարդու, մարդկայինի, 

բարոյականության մասին թարմ ասելիքով, պատումի նոր ձևերով: 

Գրել է անգլերեն:

Գրող: 

Համարվում է XX դարի ամերիկյան արձակի հինգ մեծերից` Ֆոլքների, Հեմինգուեյի, Սթայնբեքի և Քոլդուելի հետ միասին: 

Ծնվ. 31.08.1908թ., Ֆրեզնո (ԱՍՆ): 

Մահ. 16(18). 05.1981թ., Ֆրեզնո, աճյունի մի մասը, կտակի համաձայն, թաղված է Երևանի Կոմիտասի անվ. զբոսայգու պանթեոնում: 

Ստեղծագործել է անգլերեն: 

Ծնվել է Բիթլիսից գաղթած հայ ընտանիքում: 

ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆ գրողի ձևավորման մեջ մեծ դեր են խաղացել ինքնակրթությունը, ամերիկյան ու համաշխարհային գրականության ընթերցումը, հարազատ ժողովրդի հոգևոր մշակույթի, ավանդույթների, պատմության տարրերը, հայկական շրջապատի ազգային ինքնատիպությունը: 

Առաջին անգամ տպագրվել է 1933-ին՝ Բոստոնի «Հայրենիք» անգլալեզու շաբաթաթերթում՝ Սիրակ Գորյան ստորագրությամբ: 

Լայն ճանաչում է ձեռք բերել «Խիզախ պատանին թռչող ճոճաձողի վրա և այլ պատմվածքներ» (1934) ժողովածույով, որը նշանակալի երևույթ է դարձել ամերիկյան գրականության մեջ: 

Գրական կյանքի առաջին տասնամյակում ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆը գրել է մի քանի հարյուր պատմվածք, որոնք ամփոփվել են «Փոքրիկ երեխաներ» (1937), «Ողջույն քեզ սեր» (1938), «Անունս Արամ է» (1940), «Սիրելիս» (1944), «Ասորին» (1949) և այլ ժողովածուներում: 

ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆը հատկապես կարճ պատմվածքի, նորավեպի ժանրերում ներմուծել է տեղի ու ժամանակի հետ սերտորեն կապված սոցիալ-հոգեբանական նոր թեմատիկա, արդիական հնչողություն ունեցող մարդասիրական բարոյական մոտիվներ, պատումի նոր ձևեր, բնականությամբ, քնարականությամբ ու հումորով լի հնչերանգներ, պատկերների ու կերպարների գունագեղություն: 

ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆը ընթերցողի հետ խոսում է պարզ ու մատչելի լեզվով, իր իսկ բնորոշմամբ՝ «մարդկային սրտի համընդհանուր լեզվով, որը հավերժական է և նույնն է բոլորի համար աշխարհում»: 

ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆը ճշմարտացիորեն ստեղծել է հասարակ մարդկանց առօրյա կյանքի դրվագներ՝ դրանք հասցնելով գեղարվեստական մեծ արտահայտչականության և ընդհանրացումների: Նրա շատ գրական կերպարներ հայեր են, որոնք ներկայացնում են հայկական միջավայրը՝ իր ազգային ավանդույթներով ու բարքերով, «հին հայրենիքի» մասին հիշողությամբ: 

«Հին հայրենիքի» մոտիվը, ինչպես նաև նրա դարավոր ավանդույթները պահպանող մարդկանց ինքնատիպ կերպարները հակադրվում են ամերիկյան ապրելակերպի համահարթեցնող չափանիշներին: Իրականության հետ նույնպիսի հարաբերության մեջ են ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆի «տարօրինակ» ու ձախողակ մարդկանց, հատկապես մանուկների ու պատանիների կերպարները: Դրանք համաշխարհային գրականություն են մտել որպես հոգու մաքրության խորհրդանիշեր, որպես գրողի մարդասիրական աշխարհազգացողության արտահայտիչներ: Իրականության ու երազանքի հակադրության, անհատի ներքին ազատության ու հոգևոր գեղեցկության, սիրո ու բարու հաստատման մոտիվներն են մարմնավորված ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆի վիպակներում, պատմվածքներում ու վեպերում, դրանք հետաքրքիր գեղարվեստական լուծում են ստացել նաև նրա դրամաներում. 

«Իմ սիրտը լեռներում է» (բեմ.՝ 1939, հայ. բեմ.՝ 1961, կինոնկար՝ 1976), 

«Կյանքիդ ժամանակը» (բեմ.՝ 1939, Նյու Յորքի քննադատների մրց., Պուլիցերի մրց., հայ. բեմ.՝ 1981), 

«Քարանձավի մարդիկ» (բեմ.՝ 1957), 

«Հե՜յ, ո՞վ կա այդտեղ» (բեմ.՝ 1942, հայկ. հեռուստատեսային կինոնկար՝ 1981), 

«Կոտորածն մանկանց» (1952, հայ. բեմ.՝ 1986), 

«Խաղողի այգին» (հայ. բեմ.՝ 1971)]: 

1942-ին ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆը զորակոչվել է բանակ, մասնակցել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին (1939- 1945), գրել է զինվորական սցենարներ: 

Նա պատերազմն ընկալել է որպես աղետ և այդ թեման արտացոլել է «Մարդկային կատակերգություն» (1942, հայ. հրտ.՝ 1959) վիպակում ու «Վեսլի Ջեկսոնի արկածները» (1946, հայ. հրտ.՝ 1965) վեպում: 

1950-60-ական թթ. ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆը ապրել է Եվրոպայում, ապա նորից հաստատվել ԱՄՆ-ում: 

Այդ տարիներին ինքնակենսագրական նյութի հիման վրա ստեղծել է հոգեբանական վիպակների շարք («Ինչ-որ ծիծաղելի բան», 1953, «Հայրիկ, դու խենթ ես», 1956, «Մայրիկ, ես սիրում եմ քեզ», 1957, «Տղաներ և աղջիկներ», 1963, «Մեկ օր հետկեսօրյա աշխարհում», 1964, ևն): 

1960-ական թթ-ից սկսած՝ ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆը գլխավորապես գրել է քնարերգական-ինքնակենսագրական հուշագրական ժանրի գործեր («Ահա եկավ, ահա գնաց, ինքներդ գիտեք՝ ով», 1961, «Չմեռնել», 1963, «Նամակներ Թեյբու փողոցի 74 համարից», 1969, «Վայրեր, որտեղ ես եղել եմ», 1972, «Պատահական հանդիպումներ», 1977), որոնցից հատկապես ուշագրավ են Բ. Շոուին, Չ. Չապլինին, Պ. Պիկասսոյին, Թ. Էլիոտին, Ջ. Սթայնբեքին, Ե. Չարենցին, նվիրված էջերը, հեղինակի մտորումները գրականության, արվեստի դերի ու կոչման, սկզբունքների ու խնդիրների վերաբերյալ: 

Երևանում ՎԻԼՅԱՄ ՍԱՐՈՅԱՆի անունով կոչվել են դպրոց, համալսարան: ԱՄՆ-ում գործում է գրողի անվան հիմնադրամը: 

Սարոյանի անունով Երևանում կոչել են փողոց, դպրոց և համալսարան, կանգնեցվել է հուշարձանը: 2008 թ-ին գրողի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ ՀՀ-ում հայտարարվել էր «Սարոյանական տարի»:

Վիլյամ Սարոյան ինքն իր մասին…

   «Թեև գրում եմ անգլերեն և ծնունդով ամերիկացի եմ, բայց ես ինձ համարում եմ հայ գրող: Լեզուն, որով գրում եմ, անգլերենն է, միջավայրը, որ նկարագրում եմ, ամերիկյան է, իսկ ոգին, որ ինձ մղում է գրելու, հայկական է: Ուրեմն ես հայ գրող եմ և պատկանում եմ հայ գրողների ընտանիքին»:

   «...(Սարոյանը) օժտված է մի այնպիսի ձիրքով, որ քչերն են ունենում՝ մարդկանց սիրելու դժվարագյուտ տաղանդով: Նա մարդկանց չի դատապարտում, այլ սիրում է նրանց... Նրա բնավորության ամենաբնորոշ գիծը բարությունն է»:

Պարույր Սևակ, 

բանաստեղծ

   «Մեծերը բացառություններ են, իրենք են ստեղծում իրենց օրենքները, և հայի ոգին Սարոյանով է մտել կեցության նոր ոլորտ... Ինքը իր հռչակից մեծ է և հռչակված ուրիշներից էլ մեծ է...»:

Հրանտ Մաթևոսյան, 

   «... (Սարոյանը) թեև այլ լեզվով, թեև այլ ժանրերով, բայց վերապատմեց իր ժողովրդի մեծ էպոսը, վերապատմեց էպոսին հատուկ անհուն բարությամբ ու խաղաղասիրությամբ, մարդկային խղճի ու արդարության նկատմամբ ունեցած այնպիսի անսպառ հավատով, այնպիսի կենսահաստատ փիլիսոփայությամբ, որ նրա խոսքը XX դաժան դարի խաչմերուկներում հնչեց եզակիորեն տեղին ու ժամանակին՝ հարուցելով իրեն արժանի հիացմունք ու արձագանք»:

Վահագն Դավթյան

 

 Յուրահատուկ ուժով ու հմայքով են օժտված Սարոյանի պիեսները։ «Հե՜յ, ո՞վ կա…» պիեսում հեղինակը վանդակաճաղերի երկու կողմերի միջոցով բացահայտում է Սարոյական փիլիսոփայության (պարզ ու բարդ կողմերը)։

 Պիեսը առաջին անգամ բեմադրվել է 1942թ-ին նկարահանվել է կինոնկար։ «Հե՜յ, ո՞վ կա»-ն մինչև օրս բեմադրվում է Հայաստանյան բեմերում։

 Պիեսում վառ անհատականություն է տղան։ Նա օգտվել է կյանքի շատ «բարիքներից», ճաշակել իր կեցության դառը հետևանքները։ Հիմա էլ, ամեն պահ սպասելով դաժան հաշվեհարդարին,  փնտրվում է խղձի, բարության, առաքինության գեթ մի ստվեր` կանչելով շարունակ…«Հե՜յ  ո՞վ կա»։ Տղան ձերբակալվել է շանտաժի հետևանքով։ Այժմ էլ, ամեն պահ սպասելով վախձանին, ծանոթանում է բանտի խոհարարուհու հետ։ Աղջիկը դեռ նաղքան այդ հավատում էր տղայի անմեղությունը, գիտեր, որ ոչ մի բռնարարություն տեղի չի ունեցել, սակայն նա ևս սպասում էր անբարո կնոջ խաբված ամուսնու և նրա ընկերների վրիժառությանը։ Նրանք հասցնում են անկեղծորեն սիրահարվել, նվիրվել միմիյանց, ապագայի պլաներ կազմել, սակայն երկուսն էլ գիտակցում են  պահի վերացականությունը` փորձելով սակայն երկարացնել այն։ Հետո գալիս են նրանք, ովքեր պիտի գային։ Սպանում են տղային, տանում` հրելով աղջկան մի կողմ…Միջանցիկ գործողություններ են աղջկա հանդիպումը, սերը, տղայի` գուլպայի միջի դրամի հանձնումը աղջկան, աղջկա պատրաստակամությունը, խանութ վազելը։ Հակամիջանցիկ գործողություններ են աղջկա` ձանապարհից հետ դառնալը, վրիժառուների դատաստանը և տղայի դին տանելը։ 

 Տղայի կերպարը գունեղ է։ Նա, քաշելով կանացի ստորության պտուղները, չի դադարում հավատալ հակառակ սեռի բարությանը։ Նա կարծես անվերջ կրկնում է, «Սերը անմահ է, ատելությունն է մեռնում ամեն վայրկան»։

 Աղջկա արտաքին գորշության տակ անհուն գութ է ծվարած։ Զրկանքները, դաժան հայրը, ծանր աշխատանքը չեն կարողացել ջնջել բարությունը, խիղձը,  և որ ամենակարևորն է, հավատը կյանքի նկատմամբ։ Նա պատրաստ է Խենթության, պատրաստ է նվիրվել, սիրել…Կարծես մի հոյակապ սիմֆոնիս լինի տղայի և աղջկա երկխոսությունը` լի հարմոնիկ և կատարյալ մեղեդիներով։

  Սակայն չէր կարող պիեսը այլ կերպ ավարտվել, քան տղայի մահով  չէ՞ որ այլապես կվերանար հարմոնիան կոչնչանար կատարելության պատրանքը։